Biskupiec - Epoka Kamienna

Najstarsze ślady bytności człowieka na terenie powiatu Biskupieckiego pochodzą sprzed około 9000 lat. Są to ostrza kościane długości kilkunastu centymetrów - groty strzał lub dzirytów. Ostrza te posiadają wzdłuż boków rowki, w których przy pomocy jakiegoś lepiszcza osadzano odpowiednio obrobione odłupki krzemienne wystające swą ostrą krawędzią na zewnątrz. Takim ostrzem człowiek skutecznie ranił lub zabijał zwierzynę. Dwa tego rodzaju ostrza znaleziono w Worpławkach i jedno w Woli. Z tej ostatniej miejscowości znany też jest kościany grot harpuna z sześcioma zadziorami, pochodzący zapewne z tego samego okresu, tzn. z mezolitu czyli środkowej epoki kamienia (10 000 p.n.e.-4000 lat p.n.e.). Wszystkie te najstarsze znaleziska zostały przypadkowo odkryte jeszcze w ubiegłym stuleciu w nie znanych bliżej okolicznościach. Tego typu znaleziska odnajdywane bywają najczęściej przy kopaniu torfu i pracach melioracyjnych, gdyż przedmioty z materiałów organicznych mogą tak długo przetrwać tylko w korzystnych warunkach torfowo-bagiennych.

Grób popielnicowy	Naczynie

Śladów bytowania człowieka, pochodzących z następnego okresu zwanego neolitem - młodszą epoką kamienia (4000-1700 lat p.n.e.), znamy już znacznie więcej na terenie powiatu Biskupieckiego (około trzydziestu stanowisk), co pozwala bliżej scharakteryzować tryb życia człowieka w tym czasie. Nie różnił się on od trybu życia na sąsiednich terenach, a nawet w całej Europie środkowej. Od południa, z Małej Azji dotarł w V tysiącleciu p.n.e. i rozpowszechnił się dosyć szybko po całej Europie "wynalazek" uprawy ziemi - kopieniactwo i rolnictwo. Od tego czasu stało się ono podstawą gospodarczą większości grup ludzkich. Początkowo ziemię uprawiano tylko ręcznie, przy pomocy różnego rodzaju motyk i kopaczek. Motyki kamienne odkryto w Sątopach-Samulewie i koło Bisztynka. Z rolnictwem wiąże się już osiadły tryb życia; w znaleziskach archeologicznych uwidacznia się to odkryciami szczątków osad. Na terenie obszaru miejskiego Biskupca, w miejscu, gdzie później, w epoce brązu, założono cmentarzysko, odkryto szereg narzędzi krzemiennych i ułamków naczyń wskazujących, że w tym miejscu istniała wcześniej osada z młodszej epoki kamienia. Podobnie w Piszewie odkryto ułamki naczyń i ślady palenisk wskazujących na istnienie osady.

Wisiorek	Potryty

W oparciu o znaleziska archeologiczne wyróżnić można szereg grup kulturowych występujących na terenie powiatu Biskupieckiego w neolicie. Najbardziej charakterystyczne są ślady kultury ceramiki sznurowej, mających na niektórych terenach - jak się powszechnie uważa - charakter kultury ludów hodowlano - pasterskich. Jej dziełem jest udomowienie konia i posługiwanie się nim pod wierzch. Wyroby kamienne tej kultury, a szczególnie toporki odznaczają się wysokim kunsztem obróbki. Przykładem może być tu toporek z Legin oraz nieco mniejszy z Robaw.

Technikę wiercenia otworu w kamieniu ilustruje toporek znaleziony w Rukławkach. Jego otwór z nieznanych powodów nie został przewiercony na wylot, a niedokończone narzędzie porzucono. Przykładem narzędzia specjalistycznego jest też dłuto kamienne z Pleśna służące do łupania i dalszej obróbki bierwion. Rozwój i wyższy stopień techniki obróbki narzędzi kamiennych, szczególnie widoczny w kulturze ceramiki sznurowej, bynajmniej nie spowodował zaprzestania używania narzędzi z rogu i kości lub drewna, przykładem tego może być toporek z rogu jelenia odkryty przy kopaniu kanału w Sątopach-Samulewie.
Nie mniej liczne są pozostałości kultury rzucewskiej, uznawanej za jedną z grup kultury ceramiki sznurowej. Ukształtowała się ona z miejscowych grup ludności myśliwsko-łowiecko-rybackich starszej i środkowej epoki kamienia, które zetknęły się z rolniczo-pasterskimi ludami z południa, szczególnie należącymi do kultury pucharów lejowatych i innych. Z wykształceniem się kultury rzucewskiej niektórzy uczeni skłonni są łączyć wykrystalizowanie się zachodnich Bałtów czyli praprzodków późniejszych Prusów. W samym Biskupcu znaleziono kilka kamiennych toporków i siekierek należących do tej kultury. Odkryto je rowniez m. in. w Borkach Wielkich, Botowie, Dymerze, Kamionce Wielkiej, Łące Dymerskiej, Popowej Woli, Raszągu, koło Rudzisk, w Sątopach-Samulewie, Swędrówce, Troksach, Troszkowie, Wojkowie, Zabrodziu i innych miejscowościach. Znaleziska te nie zachowały się, wyglądu ich bliżej nie znamy, nie jest więc wykluczone, że pośród nich mogły się znajdować wyroby i innych kultur, jakie w tym czasie rozprzestrzeniły się na Warmii i Mazurach, jak na przykład wspomniana już kultura pucharów lejowatych czy kultura amfor kulistych, której charakterystyczne groby odkryto w powiatach szczycieńskim i olsztyńskim. Część tych narzędzi może również należeć do kultury ceramiki dolkowo-grzebykowej długotrwałej na tym terenie. Wyroby wszystkich tych kultur miały na naszym obszarze szereg cech wspólnych a to dlatego, że były one sobie pokrewne i mieszały się ze sobą. Jedna przejmowała od drugiej cechy kultury materialnej, duchowej i społecznej. Naturalnie, większy był wpływ kultur stojących na wyższym stopniu rozwoju (rolników i pasterzy) na kultury prymitywniejsze (łowców, myśliwych, rybaków i zbieraczy).

Siekierki

Młodsza epoka kamienia charakteryzuje się również postępującym rozwojem kultury duchowej człowieka. Widomym tego dowodem są pochówki grobowe, mające ścisły związek z osiadłym trybem życia człowieka neolitycznego. Przypadek zrządził, że obydwa pochówki grobowe młodszej epoki kamienia znane z terenu powiatu pochodzą z samego Biskupca. Pierwszy z nich odkryty w 1909 roku na badanym w tym czasie cmentarzysku z epoki brązu zawierał szczątki zmarłego mężczyzny ułożonego w pozycji skurczonej - zapewne powiązanego po śmierci sznurami lub rzemieniami w obawie powrotu zmarłego między żywych. Zmarłemu na drogę pośmiertną dodano jego osobiste narzędzia i broń: kamienny topór bojowy, jedną siekierkę krzemienną i jedną kamienną. W naczyniach glinianych, zdobionych wzorami z odcisków sznura ustawiono jadło i napoje wierząc, że żywność konieczna będzie zmarłemu w wędrówce z zaświatach. Drugi grób odkryto w 1934 roku na polach w pobliżu wodociągowej wieży ciśnień . Zawierał najprawdopodobniej szczątki kobiety. Na drogę pośmiertną zostawiono jej tylko ozdoby, pośród których zachowała się kościana szpila z przewierconą główką młoteczkowatą.

Harpun